Moved Permanently

Türkiye’de İlk Yaşayan Toprak Laboratuvarını Kuruldu ve I. Çalıştay Yapıldı

İbrahim Ortaş, iortas@cu.edu.tr

Yaşamın Dengesi ve Gıda Güvencesi İçin Toprağın Önemi Daha Çok Anlaşılmaktadır

Avrupa Birliği Araştırma ve Yenilik Programı (2021-2027) Horizon Europe kapsamında Avrupa Komisyonu, 2030 yılına kadar sağlıklı topraklara geçişi sağlamak amacıyla Avrupa bölgesinde 100 Yaşayan Laboratuvar ve Deniz Feneri kurmayı amaçlayan ‘Avrupa için “Bir Toprak Anlaşması” Misyonu’nu başlattı. Toprak Misyonun (Mission Soil) temel amacı başta toprak biyoçeşitliliğinin önemini anlaşılır kılmak istemektedir. Toprak misyonu liderliğindeki girişimlerin, toprak biyoçeşitliliği hakkındaki anlayışı nasıl aktif olarak somut sonuçlara dönüştürebileceğini ve sürdürülebilir bir gelecek için daha sağlıklı topraklara nasıl kavuşacağımızı yerinde paydaşlar ile göstererek ve anlatarak sağlamak istemektedir.

AB’nin oluşturduğu “Toprak Misyonu” kapsamında Yaşayan Laboratuvarlar ve Deniz Fenerlerine yönelik ulusal farkındalık ve destek eylemleri içeren bir dizi projeler geliştirmiştir. Toprak misyonu hakkında ulusal ve bölgesel düzeyde farkındalığı artırmak, kapasite geliştirmeye yönelik araçlara erişim sağlama, yaşayan laboratuvarlar yoluyla bölgesel toprak ihtiyaçlarının ele alınması ve iş birliğini teşvik etmek gibi amaçları için oluşturmuştur.

Sağlığı ve Sürdürülebilir Yönetim İçin Bir Adım Daha Çukurova Üniversitesinde Atıldı

Yaşayan laboratuvar kavramı, yeni bir sorunu çözme mekanizması olarak; toprakla ilgili sorunları tanımlama, planlama, uygulama, denetleme ve sorumluluk alarak yeniden planlama aşamalarını içermektedir. Bu süreç, deniz feneri oluşturarak yararlı modellerin oluşturulmasını da kapsar. Yaşayan Toprak Laboratuvarı, "kullanıcı odaklı, çok yönlü yenilikler içeren bir sorun çözme platformu" yaklaşımıyla toprağın yerinde korunmasını, sürdürülebilirliğini ve üretkenliğinin sağlanmasında yeni yaklaşımlar veya hizmetlerin, çiftçiler, kamu, sivil toplum, üniversite ve araştırma paydaşlarıyla birlikte oluşturulmasına imkân tanıyan gerçek yaşam ortamlarıdır.

Yüzey ve yüzey altı toprak sağlığını korumayı ve sürdürülebilirliğini hedefleyen Yaşayan Laboratuvarlar, özellikle yüzey topraklarının çoğunlukla bozunuma uğradığı günümüzde, yüzey altı toprağının fonksiyonlarını kaybetmemesi için alınacak önlemleri belirlemeyi amaçlamaktadır.

Yaşayan laboratuvarlar kavramı, Avrupa Birliği tarafından özellikle toprak ve alt toprak katmanlarıyla ilgili bilgi edinmeyi ve bu bilgiyi ilgili paydaşlarla paylaşmayı amaçlayan bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır. Bu proje çerçevesinde 100 yeni yaşayan laboratuvar ve deniz feneri oluşturulmaktadır. Bu laboratuvarlardan 15’inin kurulması planlanmakta olup, bunlardan biri de ilk kez ülkemizdeki bir üniversitede hayata geçirilmiştir.

Bu bağlamda, Avrupa Birliği tarafından desteklenen SUS-SOIL AB-HORIZON MISS-2023 çerçevesinde, 2024-2028 yılları arasında yürütülecek olan HORIZON-MISS-2023-SOIL-01 ve 101157560 numaralı "Agroekolojik Arazi Kullanımı ve Yönetimi Uygulayıp, Sürdürülebilir Toprak ve Toprak Sağlığının Geliştirilmesi ile Topluma Ekosistem Hizmetlerinin Sunulmasını Geliştirmek" başlıklı proje çerçevesinde başlatılan Yaşayan Toprak Laboratuvarı kurulum ve çalıştayı, 28 Şubat 2025 tarihinde gerçekleşti. Çalıştaya akademi, kamu, sivil toplum, teknik ve çiftçilerden oluşan farklı paydaşlar katıldı. Çalıştaya 56 gönüllü katılımcı iştirak etti. Çalıştaya katılmadan önce, çiftçiler, sivil toplum, kamu ve üniversitelerden toplam 62 kişiyle doğrudan iletişime geçilerek davet mektupları, taahhütler ve programlar iletildi.

Çalıştaya, Doğu Akdeniz Araştırma Enstitüsü Müdürü, Doğu Akdeniz Ormancılık Enstitüsü Müdürü, Ziraat Mühendisleri ve Peyzaj Mimarları Odası yöneticileri, ilgili ziraat odaları ve çiftçi örgütlerinin temsilcileri katılım gösterdi. Çalıştayın açılışında Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Nazan Koluman ve Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Başkanı Prof. Dr. Selim Eker katılımcılara hitap ettiler. Prof. Dr. Koluman, Ziraat Fakültesi'nin faaliyetleri kapsamında alınan Avrupa Birliği projeleri ve Yaşayan Laboratuvar desteklerinin önemini vurguladı. Prof. Dr. Eker ise Yaşayan Laboratuvarın toprak bilimi açısından önemini anlattı.

Açılış konuşmalarının ardından proje yürütücüsü olarak projenin ana teması olan yüzey toprağı ve alt toprak sağlığı ile kalitesi konularını detaylı olarak projenin önemi ve çıktılarının nihai hedefi hakkında bilgi sunmaya çalıştım. Ayrıca öğlen yemek sonrası Yaşayan laboratuvarların amaç ve işleyişi ve nasıl yönetileceğini anlatım.

Gün boyu katılımcıların ve paydaşların konuya yönelik kendi bakış açıları ve alt toprak kavramının önemi ve geleceğe yönelik sorunlar ve beklentilerini tartışmış olmalarından da çok yararlandık. Her zaman sorunu yaşayanların gözlem, deneyim ve taleplerini dinlemeyi çok önemserim. Asıl bilgi ve sorunları anlamak onların deneyimlerinden öğrenilir.

Yaşayan Laboratuvar çerçevesinde alt toprak katmanının daha iyi anlaşılabilmesi için toprak örnekleme yöntemleri ve farklı arazi kullanımlarına dayalı olarak yapılacak toprak örneklemeleri konuları Doç. Dr. Mahmut Dingil hocam örnekleme stratejisi konusunda bilgiler sundular.

Öğleden sonra, üniversite yerleşkesinde açılan bir toprak profilinde katılımcılara üst toprak ve alt toprak katmanlarının yapıları sahada gösterildi. Çiftçiler ve sivil toplum katılımcılarının alt toprak katmanına ilişkin soru ve önerileri görüşüldü. Konunun önemi, bir kez daha sahada, profil başında toprak fonksiyonları ve ekosistem hizmetlerine olası katkıları tartışıldı. Alt toprak katmanının toprak fiziksel ve biyolojik verimliliğinin geliştirilmesinin önemini anlatmaya çalıştık.

Son olarak, Yaşayan Laboratuvar’ın işlevselleştirilmesi ve yönetim mekanizmaları üzerinde duruldu. Yürütülecek araştırmalar için, Doğu Akdeniz Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Doğu Akdeniz Ormancılık Enstitüsü Müdürlüğü ve Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü'nün araştırma alanları ile üç çiftçinin açık alanlarında çalışmalar yapılacağı belirtildi. Ayrıca çalıştaya katılan her sektörden ikişer veya üçer kişiden oluşan bir yönetim ekibi oluşturulmasına karar verildi. Bu ekip, katılımcı demokratik yönetim anlayışıyla toprağın yaşanan sorunlarının yerinde tartışarak çözüme kavuşturacağını düşünüyoruz.

Projede ayrıca, üç çalıştayın daha düzenlenmesi planlanmakta oluğumuzu paylaştık. Bu bağlamda bölgedeki tarım kuruluşları, sivil toplum ve belediye yöneticileri ile görüşmeler yapılarak, toprağın ekosistem hizmetlerindeki önemi her düzeyde anlatmaya devam edeceğiz. Ayrıca, toprak sağlığı ve verimliliğinin korunması konusunda eğitim ve uygulamalı tarla denemeleri kurarak ve örnek çalışmaları çiftçilere ve ilgililere yerinde göstermeye çalışacağız.

Açılışta SUS-SOIL ve Shering-MeD projeleri hakkında görsel-afiş ve sözlü olarak ilgilenenlere bilgiler verildi. Katılımcıların konuya dair ön bilgi düzeyleri ve beklentileri anketler aracılığıyla belirlenmeye çalışıldı. Çalıştay, beklenenden daha yüksek bir katılım ve ilgiyle takip edilmiştir.

Yaşayan Laboratuvar çalıştayı toplantısının sonunda, geleceğe yönelik olarak paydaşların birlikte çalışarak toprak sağlığı ve toprak kalitesinin iyileştirilmesi ile verimliliğinin artırılması konusunda kararlar alınması teyit edilmiştir.

Konu ülkemizde yeni oluğu için doğal olarak ilgi çekiyor. Üniversitemiz tarafından basına yansına verilen kısa bilginin yaklaşık 17 haber sitesi tarafından duyurulmuş olmasından memnun olduk. Üniversitemiz basın birimine teşekkür ederim.

Toprağın önemini hisseden ve toprağın ekosistem için önemi konusunda farkındalık yaratmak isteyen duyarlı toprak dostlarımızı bizim ile iletişime geçmesini bekliyoruz.